Jeśli masz przyjaciół – załóż stowarzyszenie.
Jeśli masz pieniądze – załóż fundację.
Co wybrać jeśli chcesz prowadzić organizację pozarządową?
Fundacja jest organizacją pozarządową powoływaną dla celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, wyposażoną w majątek przeznaczony na realizację tych celów, ustanawianą przez fundatora w oświadczeniu woli złożonym przed notariuszem (lub w testamencie), uzyskująca osobowość prawną z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego. Istotą fundacji jest, zatem istnienie majątku przeznaczonego przez fundatora na publicznie użyteczny cel. Opiekę nad majątkiem oraz odpowiedzialność za realizację celów przejmuje, po zarejestrowaniu fundacji, zarząd.
Stowarzyszenie to grupa osób (przyjaciół, bliższych i dalszych znajomych, członków rodziny), które mają wspólne zainteresowania (np. interesują się międzywojennym przemysłem polskim) lub wspólny cel (np. chcą uchronić przed zniszczeniem przedwojenną fabrykę). Razem chcą rozwijać swoje zainteresowania lub osiągnąć wyznaczony sobie cel (np. wpisać zabudowania fabryki do rejestru zabytków, odnowić ją itd.).
Podstawowe cechy każdego stowarzyszenia to:
- dobrowolność – oznacza swobodę tworzenia stowarzyszeń, dobrowolność przystępowania i występowania członków – nikt nie może nas zmusić do bycia członkiem stowarzyszenia,
- samorządność – to niezależność wobec podmiotów zewnętrznych i swoboda ustalania norm oraz reguł wewnętrznych,
- trwałość – oznacza, że istnieje ono niezależnie od konkretnego składu osobowego swoich członków (pod warunkiem, że będzie ich co najmniej 7 w stowarzyszeniu zarejestrowanym lub 3, jeśli jest to stowarzyszenie zwykłe),
- niezarobkowy cel – oznacza, że celem stowarzyszenia nie jest przysparzanie członkom korzyści majątkowych (nie można podzielić majątku stowarzyszenia pomiędzy członków), w przeciwieństwie do spółek.
Trzeba też pamiętać, że stowarzyszenie, podobnie jak fundacja, jest organizacją pozarządową – zgodnie z definicją zawartą w art. 3 ust. 2 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie jest to każda instytucja (osoba prawna lub jednostka posiadająca zdolność prawną na podstawie odrębnych ustaw), która nie działa w celu osiągnięcia zysku i nie jest jednostką sektora finansów publicznych. I jako organizacja pozarządowa stowarzyszenie podlega regulacjom ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie co w praktyce oznacza, np. możliwość ubiegania się o status OPP czy korzystania z dotacji administracji publicznej. Co jest potrzebne, aby dojść do stowarzyszenia, od czego trzeba zacząć?
Motorem działania stowarzyszenia są ludzie (członkowie). Często jest to grupa przyjaciół, którzy postanowili „coś” razem zrobić (np. zorganizować konkurs recytatorski) bądź też osoby, którym „coś” przeszkadza i chcą to zmienić (np. wesprzeć osoby niepełnosprawne czy pomóc bezdomnym zwierzętom z okolic). Na początku można prowadzić działalność społeczną jako grupa nieformalna. Np. może to być kilku miłośników filmu animowanego, którzy organizują mały otwarty pokaz filmów animowanych.
Okazuje się on sukcesem i powstaje pomysł, aby rozwinąć tę działalność, zwłaszcza, że na pokazie zjawili się inni entuzjaści tej dziedziny. I to może być już tylko krok od sformalizowania tej działalności, ponieważ łatwiej jest prowadzić pewne działania (np. zbierać pieniądze na zorganizowanie kolejnego przeglądu filmów) jako stowarzyszenie zarejestrowane w KRS. Może też okazać się, że wystarczy nam np. zgłoszenie swojej działalności do starosty powstanie wtedy stowarzyszenie zwykłe.
Trzy osoby wystarczą, by założyć stowarzyszenie zwykłe. Nie muszą tworzyć statutu – ich działania są prowadzone na podstawie regulaminu. Nie potrzeba rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS), a wyłącznie w urzędzie. Stowarzyszenie zwykłe nie ma osobowości prawnej jest tzw. "ułomną osobą prawną". Może zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane. Źródła finansowania to m.in. składki członkowskie czy dotacje, ale nie może prowadzić działalności ekonomicznej (odpłatnej albo gospodarczej). Ma też sporo obowiązków.
Uwaga
Stowarzyszenia zwykłe często mylone są ze stowarzyszeniami zarejestrowanymi w KRS. Tymczasem to zupełnie różne formy organizacji. Stowarzyszenia zwykłe z powodu prostszej struktury organizacyjnej nie mają osobowości prawnej. Od 20 maja 2016 r. mają więcej możliwości działania m.in. szersze niż do tej pory źródła finansowania działań.Działanie stowarzyszeń zwykłych reguluje ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach. Założenie stowarzyszenia zwykłego jest prostsze niż utworzenie stowarzyszenia zarejestrowanego w KRS. By je powołać wystarczą już trzy osoby – pełnoletnie, posiadające obywatelstwo polskie i niepozbawione praw publicznych. Osoby prawne takie jak firmy, spółki czy inne organizacje pozarządowe nie mogą być założycielami stowarzyszenia zwykłego; co więcej – nie mogą być również członkami takiej organizacji, ponieważ w stowarzyszeniu zwykłym mogą zrzeszać się jedynie osoby fizyczne. Osoby zakładające stowarzyszenie zwykłe decydują o jego nazwie i celu działalności, określają siedzibę stowarzyszenia i teren jego działania. Wybierają także swojego przedstawiciela lub zarząd, który będzie uprawniony do reprezentowania założycieli wobec urzędu. Wszystkie te zasady określają w regulaminie działalności stowarzyszenia, który stanowi najważniejszy dokument stowarzyszenia zwykłego i pełni taką rolę, jak statut w stowarzyszeniu zarejestrowanym.
Co to jest stowarzyszenie zarejestrowane w KRS?
Stowarzyszenie zarejestrowane w rejestrze stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej Krajowego Rejestru Sądowego (KRS) to jedna z najczęstszych form prowadzenia działalności społecznej w Polsce. O tym, jaką formę stowarzyszenia wybrać – decydują założyciele stowarzyszenia, biorąc pod uwagę przede wszystkim to, czym i jak chcą się zajmować. Być może w naszym przypadku warto pomyśleć właśnie o zarejestrowaniu stowarzyszenia w Krajowym Rejestrze Sądowym. Stowarzyszenie zarejestrowane w KRS powołuje co najmniej 7 osób, które uchwalają statut stowarzyszenia i wybierają zarząd lub komitet założycielski (art. 9). Tyle mówi ustawa – w praktyce założenie stowarzyszenia, krok po kroku można podzielić na:
- Spotkanie co najmniej 7 osób (to przyszli członkowie stowarzyszenia) wokół wspólnego pomysłu.
- Projekt statutu – zazwyczaj pisze go tzw. grupa robocza najbardziej zaangażowanych osób.
- Zebranie założycielskie, na którym zostaje powołane stowarzyszenie i przyjęty jego statut, następuje też wybór władz, można wybrać komitet założycielski.
- Przygotowanie dokumentów potrzebnych do rejestracji w KRS.
- Złożenie dokumentów do KRS.
Stowarzyszenie zwykłe
Stowarzyszenie zwykłe to uproszczona forma stowarzyszenia. Dzięki prostym zasadom tworzenia i rejestracji wydaje się kuszącą alternatywą dla tych, którzy obawiają się skomplikowanych wymogów, jakie stosuje się wobec stowarzyszeń rejestrowych. Aby powstało stowarzyszenie, zwykłe potrzeba minimum 3 osób, które uchwalają regulamin działania i wybiorą spośród siebie przedstawiciela lub zarząd. Następnie składają wniosek o wpis do ewidencji stowarzyszeń zwykłych wraz z załącznikami do właściwego wydziału w starostwie powiatowym (może to być wydział spraw obywatelskich albo wydział spraw społecznych, w zależności od organizacji pracy urzędu). Jeśli starosta nie ma uwag i zastrzeżeń wobec celu powstania stowarzyszenia ani wobec złożonych dokumentów, wpisuje stowarzyszenie zwykłe do ewidencji. Ma na to 7 dni od terminu wpłynięcia dokumentów (art. 40a ust. 2).
Nowelizacja ustawy Prawo o stowarzyszeniach obowiązująca od 20 maja 2016 r. przyniosła zmiany związane z możliwościami działania stowarzyszeń zwykłych znacznie je poszerzając. Stowarzyszenia takie nadal nie mają osobowości prawnej, ale mogą zaciągać zobowiązania, nabywać prawa, pozywać i być pozywane (art. 40 ust. 1a). Mogą też korzystać z różnych źródeł finansowania (art. 42 ust. 2 i 3). Są to: składki członkowskie, darowizny, spadki, zapisy, dochody z majątku stowarzyszenia, ofiarność publiczna (zbiórki publiczne) oraz dotacje. Mogą również starać się o status organizacji pożytku publicznego. Stowarzyszenia zwykłe nadal nie może:
- prowadzić odpłatnej działalności pożytku publicznego,
- prowadzić działalności gospodarczej,
- zrzeszać osób prawnych,
- tworzyć oddziałów,
- łączyć się w związki stowarzyszeń.
Stowarzyszenie rejestrowane w KRS
Stowarzyszenie rejestrowane w KRS musi mieć co najmniej 7 założycieli. Osoby planujące założenie stowarzyszenia przygotowują statut, a następnie organizują i przeprowadzają zebranie założycielskie. Podczas takiego zebrania podejmują decyzję o założeniu stowarzyszenia, przyjmują statut i wybierają władze. Mogą również wybrać komitet założycielski.
Do 20 maja 2016 wybranie komitetu założycielskiego było obowiązkowe. Obecnie obowiązkowo trzeba powołać zarząd, gdyż to właśnie zarząd składa wniosek o rejestrację do KRS (art. 9 i 12 ust. 1). Zgodnie z art. 9 znowelizowanej ustawy Prawo o stowarzyszeniach komitet założycielski można powołać, ale nie jest on wymagany.
Po zebraniu trzeba przygotować cały wniosek rejestracyjny, który następnie składa się w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS). Wniosek o rejestrację w KRS, jeśli nie budzi wątpliwości powinien być rozpatrzony w ciągu 7 dni. Po rejestracji w sądzie trzeba jeszcze zawrzeć umowę z bankiem na prowadzenie rachunku bankowego, uzyskać numer REGON i NIP. W końcu można zacząć działać. Stowarzyszenie rejestrowane w KRS ma dużo więcej różnych możliwości. Może prowadzić bardzo szeroką działalność statutową (czyli działalność społeczną, która jest sformułowana w statucie jako cel działania organizacji), która może być prowadzona w formie nieodpłatnej i odpłatnej działalności pożytku publicznego. Dodatkowo może uruchomić działalność gospodarczą, która służy pozyskiwaniu funduszy na cele statutowe. Stowarzyszenie takie może prowadzić działalność akcyjną, opierając się na pracy społecznej członków i wolontariuszy, ale też może być stale działającą organizacją, mającą biuro i zespół pracowników. Poważnym atutem takiego stowarzyszenia jest szeroki wachlarz możliwości pozyskiwania funduszy na działalność.
Oprócz już wspomnianej działalności zarobkowej (odpłatnej działalności pożytku publicznego i działalności gospodarczej), może ono przyjmować darowizny, ubiegać się o dotacje od administracji publicznej, organizować zbiórki publiczne, pozyskiwać nawiązki, spadki czy 1%. Stowarzyszenie rejestrowe korzysta też ze zwolnienia z podatku dochodowego, jeśli jego cele mieszczą się w zwolnieniu opisanym w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych. Oczywiście stowarzyszenie rejestrowe podlega wielu różnym obowiązkom, w tym sprawozdawczym, tak jak każdy inny podmiot prawny. Zamiana? Podejmując decyzję, który rodzaj stowarzyszenia chce się założyć, trzeba wziąć pod uwagę swoje potrzeby i zasoby. Czy do planowanej działalności będą potrzebne większe fundusze? Czy ma być to działalność powtarzalna czy incydentalna? Czy dysponujemy grupą 7 zaangażowanych członków? “Przerejestrowanie” stowarzyszenia zwykłego w rejestrowe możliwe będzie od stycznia 2017 roku i jest to jedna ze zmian wprowadzonych nowelizacją ustawy prawo o stowarzyszeniach, obowiązującej od 2016 roku.
Jednak póki co, gdyby forma stowarzyszenia zwykłego okazała się niewystarczająca, należałoby je zamknąć, a następnie otworzyć drugie, rejestrowane w KRS. Nazwa mogłaby być ta sama, ale formalnie byłaby to zupełnie nowa, odrębna organizacja. Odwrotna sytuacja (zamiana rejestrowego w zwykłe) też nie jest możliwa. Co więcej, procedura likwidacji stowarzyszenia rejestrowanego w KRS jest chyba nawet bardziej skomplikowana niż rejestracja organizacji. Przed podjęciem ostatecznej decyzji naprawdę warto dokładnie wszystko sprawdzić, porządnie przemyśleć i przedyskutować wszystkie argumenty za i przeciw w gronie założycieli.
Nie da się powiedzieć, co jest lepsze, ale można wskazać różnice i podobieństwa pomiędzy stowarzyszeniem i fundacją, które mogą ułatwić podjęcie decyzji co założyć - stowarzyszenie, czy fundację. Poniższej porównujemy stowarzyszenia i fundacje – pokazujemy zarówno różnice, jak i podobieństwa pomiędzy nimi. Stowarzyszenia i fundacje to najbardziej typowe i najliczniejsze formy prawne, w jakich zakładane są i działają organizacje pozarządowe. Modelowo te dwie formy prawne różnią się w sposób zasadniczy, choć w praktyce ich działalność może być zbliżona.
Założyciele i członkowie
Stowarzyszenie zarejestrowane:
- min. 7 założycieli (osoby fizyczne),
- obywatele polscy (cudzoziemcy na wyjątkowych zasadach),
- osoby mające pełną zdolność do pełnienia czynności prawnych,
- osoba prawna – jedynie jako członek wspierający, nie ma prawa głosu na posiedzeniach organów stowarzyszenia.
- fundator/założyciel – jeden lub wielu (osoby prawne lub fizyczne),
- nie ma znaczenia obywatelstwo oraz miejsce zamieszkania,
- nie występuje pojęcie „członkostwa”.
- walne zebranie członków
- komisja rewizyjna
- zarząd
- zarząd
- organ kontroli wewnętrznej (rada fundacji, rada nadzorcza, komisja rewizyjna) – nieobowiązkowo
- administracja centralna i samorządowa (np. dotacje),
- organizacje grantodawcze,
- osoby fizyczne i prawne (np. darowizny, zbiórki publiczne),
- własna działalność zarobkowa (odpłatna działalność pożytku publicznego, działalność gospodarcza),
- składki członkowskie.
- administracja centralna i samorządowa (np. dotacje),
- organizacje grantodawcze,
- osoby fizyczne i prawne (np. darowizny, zbiórki publiczne),
- własna działalność zarobkowa (odpłatna działalność pożytku publicznego, działalność gospodarcza).
Podatki, ulgi i zwolnienia
Zarówno stowarzyszenia, jak i fundacje mają obowiązek płacenia podatku dochodowego od osób prawnych. Mają też możliwość korzystania ze zwolnienia w przypadku realizacji celów, wymienionych w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych.
Sprawozdawczość, kontrola
Stowarzyszenie:
- organem kontroli zewnętrznej i nadzoru jest starosta powiatu, na terenie którego mieści się siedziba stowarzyszenia,
- brak corocznych obowiązków sprawozdawczych z prowadzonej działalności statutowej(sprawozdanie merytoryczne),
- coroczny obowiązek sprawozdawczy wobec urzędu skarbowego (sprawozdanie finansowe).
- organem kontroli zewnętrznej i nadzoru są: minister właściwy do spraw ds. fundacji (wskazany w statucie przez fundatora) i starosta powiatu, na terenie którego mieści się siedziba fundacji,
- coroczny obowiązek sprawozdawczy z prowadzonej działalności wobec ministra wskazanego przez fundatora jako organ nadzoru (sprawozdanie merytoryczne),
- coroczny obowiązek sprawozdawczy wobec urzędu skarbowego (sprawozdanie finansowe.
Główną korzyścią płynącą z rejestracji stowarzyszenia w KRS jest nabycie przez organizację osobowości prawnej. To z kolei znacznie poszerza możliwości działania. Podstawowe cechy i możliwości stowarzyszenia zarejestrowanego w KRS:
- jest organizacją pozarządową
- posiada osobowość prawną,
- działała w oparciu o statut,
- ma złożoną strukturę organizacyjną (walne zebranie, komisja rewizyjna, zarząd),
- swoją pracę opiera na działalności społecznej swoich członków,
- do pracy w stowarzyszeniu może zatrudnić pracowników,
- może korzystać z różnych źródeł finansowania (darowizny, spadki, zapisy, dotacje, zbiórki publiczne),
- może prowadzić działalność gospodarczą,
- ma możliwość finansowej współpracy z administracją publiczną i biznesem,
- ma możliwość zawierania umów na realizację zadań publicznych,
- może łączyć się w związki stowarzyszeń,
- może powoływać oddziały terenowe,
- może zostać organizacją pożytku publicznego.
Główną korzyścią płynącą z rejestracji fundacji w KRS jest nabycie przez organizację osobowości prawnej. To z kolei znacznie poszerza możliwości działania. Podstawowe cechy i możliwości fundacji:
- jest organizacją pozarządową;
- jest powoływana przez fundatora;
- realizuje cele społecznie lub gospodarczo użyteczne;
- ma wyodrębniony majątek, przeznaczony na cele społeczne lub gospodarczo użyteczne;
- jest organizacją nienastawioną na zysk;
- posiada osobowość prawną;
- działa w oparciu o statut;
- cele statutowe są realizowane przez obowiązkowy organ - zarząd
- może powołać organ kontroli wewnętrznej (radę fundacji, komisję rewizyjną)
- może zatrudniać pracowników,
- może korzystać z różnych źródeł finansowania (darowizny, spadki, zapisy, dotacje, zbiórki publiczne),
- może prowadzić działalność gospodarczą,
- ma możliwość finansowej współpracy z administracją publiczną i biznesem,
- ma możliwość zawierania umów na realizację zadań publicznych,
- może zostać organizacją pożytku publicznego.
Z samego faktu zarejestrowania organizacji w KRS w zasadzie nie wynikają żadne dodatkowe obowiązki dla organizacji, oprócz tego, że organizacja taka musi zgłaszać w KRS wszystkie zmiany, które w niej zachodzą lub znajdują swoje odzwierciedlenie w jej statucie. Znacznie więcej obowiązków może jednak wynikać z działalności podejmowanej dzięki nabyciu (poprzez rejestrację w KRS) przez stowarzyszenie lub fundację osobowości prawnej. Organizacja posiadająca osobowość prawną może m.in. przyjmować darowizny, spadki, zapisy, otrzymywać dotacje, korzystać z ofiarności publicznej, podejmować finansową współpracę z administracją publiczną i biznesem, prowadzić działalność gospodarczą.
Ze wszystkimi tymi działaniami wiążą się określone obowiązki wobec KRS, urzędów skarbowych i instytucji sprawujących kontrolę nad stowarzyszeniem lub fundacją (starosta, prezydent miasta lub minister właściwy ze względu na rodzaj działalności podejmowanej przez fundację).
Bez rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS), mogą prowadzić działalność społeczną:
- grupy nieformalne – często prowadzenie działalności społecznej rozpoczyna się od utworzenia grupy nieformalnej, której działalność nie jest nigdzie rejestrowana. Np. może to być kilku miłośników filmu animowanego, którzy organizują mały, otwarty pokaz filmów animowanych i okazuje się on sukcesem. Powstaje pomysł, by rozwinąć tę działalność, zwłaszcza, że na pokazie zjawili się inni entuzjaści tej dziedziny. I to może być już tylko krok od sformalizowania tej działalności, ponieważ łatwiej jest prowadzić pewne działania (np. zbierać pieniądze na zorganizowanie kolejnego przeglądu filmów) np. jako zarejestrowane stowarzyszenie.
- stowarzyszenie zwykłe – o tym co to jest stowarzyszenie zwykłe, zgłaszane do starosty
- kluby sportowe – działające jako stowarzyszenia i nieprowadzące działalności gospodarczej
- komitety społeczne - czyli grupy, zespoły ludzi, którzy organizują się po to, aby zrealizować określony cel (np. wybudować wodociąg lub zebrać pieniądze na pomoc dla chorej osoby). Nie ma szczegółowych przepisów, które dotyczyłyby zakładania komitetów społecznych. Niektóre organizacje powstając przyjmują taką nazwę, ale działają jako stowarzyszenia zarejestrowane w KRS (np. Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami im. Jerzego Waldorffa). Inne działają na podstawie konkretnych ustaw, np. Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa działa na podstawie Ustawy o Narodowym Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa (Dz. U. Nr 21, poz. 90) oraz uchwalonego przez siebie regulaminu. Istnieją też komitety organizowane do przeprowadzenia zbiórki publicznej na określony cel
- rady rodziców – czyli przedstawiciele wszystkich rodziców uczniów danej szkoły wybrani w demokratycznych wyborach. Reprezentują oni ogół rodziców w szkole, np. w kontaktach z radą pedagogiczną oraz poza szkołą, np. we współpracy z radami rodziców innych szkół. Zasady tworzenia rady rodziców uchwalają rodzice uczniów danej szkoły. Rada rodziców sama uchwala regulamin swojej działalności, który nie może być sprzeczny ze statutem szkoły lub placówki. Aby wspierać działalność statutową szkoły rada rodziców może gromadzić fundusze z dobrowolnych składek rodziców oraz innych źródeł. Zasady wydatkowania tych funduszy powinien określać regulamin rady rodziców. Więcej informacji o tej formie działalności społecznej można znaleźć m.in. na stronie Społecznego Towarzystwa Oświatowego: http://www.sto.org.pl/?c=static&i=20
W Polsce istnieją też osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów ustaw o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczpospolitej Polskiej, o stosunku państwa do innych kościołów oraz związków wyznaniowych oraz ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Kościoły i związki wyznaniowe mogą tworzyć kościelne osoby prawne np. parafie oraz inne jednostki organizacyjne i organizacje kościelne. Organizacje kościelne zrzeszają osoby należące do kościoła.
Organizacje te są albo erygowane (powoływane) przez właściwą władzę kościelną albo zakładane przez wiernych za zezwoleniem odpowiedniej władzy kościelnej. Ich celem jest przede wszystkim działalność na rzecz formacji religijnej i kultu religijnego. Organizacje katolickie lub odpowiednio inne organizacje wyznaniowe powstają za aprobatą władzy kościelnej i mogą mieć na celu działalność społeczno-kulturalną, oświatowo-wychowawczą i charytatywno-opiekuńczą. Do tych organizacji stosuje się odpowiednio przepisy Prawa o stowarzyszeniach. Organizacją kościelną jest np. Caritas Polska, Diakonia Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, Prawosławny Ośrodek Miłosierdzia Diecezji Białostocko-Gdańskiej ELEOS.
źródło: ngo.pl